Chuyển đổi số - Chìa khoá để bảo tồn và phát huy văn hoá
Chuyển đổi số (hay công nghệ số) là quá trình biến đổi và áp dụng các tiến bộ công nghệ như AI, Big Data, điện toán đám mây… nhằm chuyển đổi thông tin từ dạng truyền thống sang dạng kỹ thuật số, tạo ra những phương thức mới trong sáng tạo, lưu trữ và truyền tải nội dung.
Trong lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là khía cạnh nghệ thuật biểu diễn, công nghệ số được ứng dụng rộng rãi để trình diễn nghệ thuật, quảng bá sản phẩm văn hóa, kết nối công chúng và bảo tồn di sản. Các công cụ lưu trữ đám mây, các nền tảng trực tuyến và công nghệ thực tế ảo (VR)... giúp nghệ thuật biểu diễn Việt Nam có thể tiếp cận khán giả toàn cầu, đồng thời được số hóa để lưu giữ lâu dài, tạo cơ hội phát triển bền vững trong thời đại mới.
Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam đang dần thích nghi để không chỉ bảo tồn giá trị truyền thống mà còn tạo ra những bước tiến mới trong cách thức trình diễn, quảng bá và tiếp cận khán giả. Việc ứng dụng công nghệ trong dàn dựng sân khấu đã mang đến diện mạo mới cho nghệ thuật biểu diễn. Những hiệu ứng ánh sáng, âm thanh hiện đại cùng kỹ xảo số giúp các vở diễn truyền thống như tuồng, chèo, cải lương trở nên sống động hơn mà vẫn giữ được tinh thần nguyên bản.
Bên cạnh đó, sự bùng nổ của các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok đã thay đổi cách thức tiếp cận khán giả. Nếu trước đây, các buổi biểu diễn nghệ thuật chỉ giới hạn trong không gian trực tiếp nhất định, thì nay các chương trình có thể được livestream, phát sóng trên các nền tảng trực tuyến, từ đó thu hút công chúng trên phạm vi toàn cầu. Điều này không chỉ giúp đưa văn hoá nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật biểu diễn truyền thống đến gần hơn với giới trẻ mà còn mở ra cơ hội quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.
Chương trình “Gala Sân khấu truyền thống” được phát sóng trên VTV ngày mùng 1 Tết Ất Tỵ nhằm lan tỏa nghệ thuật biểu diễn truyền thống tới người dân mọi miền Tổ Quốc - Ảnh: vtv.gov.vn
Bản quyền trong nghệ thuật biểu diễn số hóa: Thách thức lớn trong thời đại công nghệ
Bên cạnh những lợi ích to lớn, việc ứng dụng công nghệ số vào nghệ thuật biểu diễn cũng đặt ra thách thức đáng suy ngẫm. Trong bối cảnh nghệ thuật biểu diễn ngày càng được số hóa và phổ biến trên các nền tảng trực tuyến, vấn đề bản quyền và quyền sở hữu trí tuệ đang trở thành thách thức lớn, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt từ các cơ quan quản lý và nghệ sĩ.
Việc đưa các chương trình biểu diễn nghệ thuật lên môi trường số giúp tiếp cận khán giả rộng rãi hơn, tuy nhiên cũng tiềm ẩn nguy cơ bị sao chép, sử dụng trái phép mà không có sự kiểm soát chặt chẽ. Các chương trình biểu diễn trực tuyến dễ dàng bị quay lén, phát tán trên các nền tảng video hoặc bị chỉnh sửa, thương mại hóa mà không có sự đồng ý của tác giả. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của nghệ sĩ mà còn làm giảm giá trị nghệ thuật của tác phẩm khi bị sử dụng sai mục đích.
Để giải quyết thách thức này, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, nghệ sĩ và các nền tảng số để xây dựng hệ thống bảo vệ bản quyền hiệu quả. Việc áp dụng công nghệ blockchain vào quản lý quyền tác giả, sử dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện nội dung vi phạm, đồng thời tăng cường chế tài xử phạt các hành vi xâm phạm bản quyền sẽ giúp bảo vệ giá trị nghệ thuật và đảm bảo công bằng cho người sáng tạo.
Nếu không có biện pháp kịp thời, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ bị khai thác tràn lan, khiến nghệ sĩ mất đi động lực sáng tạo và di sản văn hóa bị thương mại hóa một cách không kiểm soát.
Việc chủ động bảo vệ bản quyền các tác phẩm biểu diễn một cách chủ động sẽ giúp các chủ sở hữu có thêm động lực để bảo tồn và phát huy các giá trị nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa nước nhà, đồng thời thúc đẩy sự sáng tạo trong nghệ thuật biểu diễn trong tương lai.
Hạnh Dung
